Η ραγδαία υποβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας της χώρας από τον οίκο αξιολόγησης Moody’s επανέφερε τη συζήτηση για τον τρόπο λειτουργίας των συγκεκριμένων οίκων, τις σκοπιμότητες (πολιτικές και επιχειρηματικές) που εξυπηρετούν και τους τρόπους με τους οποίους θα μπορούσε να υπάρξει ένα άλλο πιο αξιόπιστο πλαίσιο αποτίμησης της πορείας ολόκληρων χωρών καθώς και μηχανισμοί «αξιολόγησης» των αξιολογητών. Ήταν άραγε απολύτως δικαιολογημένη η τόσο απότομη υποτίμηση της Ελλάδας, η πορεία των δημοσιονομικών της στοιχείων το τελευταίο διάστημα δικαιολογούν την περαιτέρω υποχώρηση;

Η δικαιολογία της Moody’s ότι ήταν ο μόνος από τους τρεις οίκους που είχε κρατήσει τόσο ψηλά την αξιολόγηση της χώρας μας, οπότε υπήρχε ανάγκη άμεσης προσαρμογής για λόγους ισορροπίας, είναι μεν αληθής δεν είναι όμως επαρκής. Ποιοι λόγοι είχαν επιβάλει στην εταιρία την διατήρηση της χώρας μας σε καλύτερη θέση σε σχέση με τους άλλους αξιολογητές και γιατί έπρεπε να επιλεγεί η συγκεκριμένη στιγμή για την υποβάθμιση που έστω και στα χαρτιά (θα αναλύσουμε τα δεδομένα παρακάτω) υπάρχουν κάποια πρώτα αποσπασματικά θετικά στοιχεία και δηλώσεις Ευρωπαίων αξιωματούχων που ανεξάρτητα από την πληρότητα των επιχειρημάτων τους, βελτιώνουν την εικόνα της χώρας στις αγορές. Είναι άλλωστε γνωστή η επιλογή τους να αξιολογήσουν προϊόντα υψηλού ρίσκου ως απολύτως αξιόπιστα, ακριβώς επειδή οι εκδότες τους (τραπεζικοί όμιλοι) αποτελούσαν μόνιμους πελάτες τους.

Τα δεδομένα της οικονομίας μας είναι ακόμα αρκετά ασαφή και η πραγματικότητα είναι ότι το κυριότερο έργο της κυβέρνησης με μακροπρόθεσμες επιπτώσεις, η προώθηση δηλαδή ριζικών μεταρρυθμίσεων σε όλους τους τομείς, είτε καθυστερούν αδικαιολόγητα, είτε προωθούνται αποσπασματικά με σημαντικές υποχωρήσεις που αναιρούν το νόημα των αλλαγών ή γίνονται με τέτοια ένταση και έλλειψη συντονισμού και κοινωνικής αλληλεγγύης που απλά επιτείνουν τα προβλήματα που υποτίθεται ότι έρχονται να λύσουν.

Ελάχιστα έχουν γίνει για την αναδιάρθρωση των λειτουργιών στις δημόσιες υπηρεσίες κι οι διοικήσεις οργανισμών και νοσοκομείων προέρχονται σε μεγάλο βαθμό από τον κομματικό «σωλήνα» με έλλειψη γνώσεων και διαχειριστικής ικανότητας. Ο εκσυγχρονισμός στη σχέση πολίτη – κράτους για μείωση της διαφθοράς δεν προχωρά, η μηχανοργάνωση και η ευρύτατη χρήση σύγχρονων τεχνολογιών για έλεγχο των προμηθειών και η αλλαγή στις διαδικασίες αναδοχής δημοσίων έργων αναμένονται εις το διηνεκές. Στο απολύτως οικονομικό επίπεδο αναπτυξιακός νόμος δεν υπάρχει ακόμα, τα χρηματοδοτικά προγράμματα από την Ε.Ε. (ΕΣΠΑ, Jeremie κλπ) δεν τα εκμεταλλεύονται στο βαθμό που πρέπει ή τα καταργούν, το ΤΕΜΠΜΕ καθυστερεί αδικαιολόγητα, ενώ ακόμα δεν έχει προχωρήσει ούτε καν η αυτονόμηση της Στατιστικής υπηρεσίας.

Δημοσιονομικά η κυβέρνηση έχει πολλά ανοικτά μέτωπα και η υπερβολική αισιοδοξία δεν αντικατοπτρίζει απόλυτα τα δεδομένα από την εκτέλεση του προϋπολογισμού. Η πολυδιαφημιζόμενη μείωση 40% του ελλείμματος στο πρώτο πεντάμηνο είναι προφανές ότι οφείλεται κυρίως στα λογιστικά τερτίπια και τις μεταφορές εσόδων – εξόδων από τη μια χρονιά στην άλλη. Τα περισσότερα από τα υπόλοιπα μεγέθη υπολείπονται των αρχικών στόχων (έσοδα, ΦΠΑ κλπ) δημιουργώντας την αίσθηση ότι δεν μπορεί να αποκλειστεί η ανακοίνωση νέων μέτρων το φθινόπωρο. Πολλά στηρίζονται στην νέα αύξηση των έμμεσων φόρων και του ΦΠΑ από τον Ιούλιο, μια εξέλιξη όμως που είναι αμφίβολο αν θα έχει αποτελέσματα σε μια αγορά που στερείται ρευστότητας.

Το πιθανότερο είναι να οδηγήσει σε περαιτέρω ύφεση την αγορά, οδηγώντας την προς το 4%, δίνοντας έτσι τέλος στις αισιόδοξες προβλέψεις για χαμηλότερη του προβλεπομένου ύφεση. Μη λησμονούμε επίσης ότι το επόμενο διάστημα θα αρχίσουν να έρχονται συσσωρευμένες οι υποχρεώσεις προς το δημόσιο (εφορία, ΕΤΑΚ κλπ) που θα αναγκάσουν τα νοικοκυριά με το ήδη μειωμένο εισόδημα να περικόψουν παραπάνω καταναλωτικές ανάγκες για να είναι συνεπείς σε αυτές τις πληρωμές.

Εν όψει βέβαια δημοτικών εκλογών είναι πιθανό να επιχειρηθεί μια μετάθεση των επιπλέον δύσκολων αποφάσεων. Άλλωστε υπάρχουν δυο τεχνικά στοιχεία που θα βοηθήσουν στην μεγαλύτερη αποκλιμάκωση του ελλείμματος. Ο πληθωρισμός του 5% που σε συνδυασμό με την αντιστοίχου ύψος μείωση του ΑΕΠ καθιστά ταυτόσημο το ονομαστικό με το αποπληθωρισμένο ΑΕΠ στο οποίο γίνονται οι υπολογισμοί, αλλά και η επερχόμενη νέα αναθεώρηση του ΑΕΠ, που νόμιμα γίνεται κάθε 5 χρόνια σε ένα ύψος πέριξ του 10% που θα σημάνει αυτόματη μείωση του ελλείμματος κατά επιπλέον 1 μονάδα!! Μπροστά λοιπόν στις κοινωνικές αντιδράσεις από τις εργασιακές κι ασφαλιστικές ρυθμίσεις, τη γιγάντωση του κύματος ύφεσης στην αγορά μετά και την τουριστική περίοδο, είναι πιθανό με το «μαξιλαράκι» μάλιστα του 1,5% που αναφέραμε πιο πάνω, οι επίπονες επιλογές να αναβληθούν, υποκλέπτοντας για δεύτερη φορά μέσα σε ένα χρόνο την ψήφο των πολιτών με ψευδείς, ωραιοποιημένες ανακοινώσεις.

Η Moody’s λοιπόν είχε αρκετά στοιχεία στα οποία θα μπορούσε να στηρίξει την απαισιοδοξία της ή έστω την αμφιβολία της για την αποτελεσματικότητα της ακολουθούμενης πολιτικής. Αυτό που δεν δικαιολογείται είναι η έκταση της υποβάθμισης και κυρίως η επιλογή του χρόνου ανακοίνωσης που φυσικά και ήρθε να λειτουργήσει υποστηρικτικά σε όσους συνεχίζουν να ποντάρουν, μέσω των ασφαλίστρων κινδύνου, στην χρεοκοπία της χώρας. Από την άλλη η Ε.Ε. μονίμως καθυστερημένη, με αντίρροπες δυνάμεις στο εσωτερικό της και με αδυναμία να παρακινήσει τη διεθνή κοινότητα σε καίριες ρυθμιστικές επιλογές του χρηματοοικονομικού κλάδου, προσπαθεί να προωθήσει τη δημιουργία ενός Ευρωπαϊκού οίκου αξιολόγησης με την ελπίδα να υπάρξει ουσιαστικός έλεγχος στις πρακτικές των υπαρχόντων οίκων που προφανώς και εμπλέκονται σε επιχειρηματικά και πολιτικά παιχνίδια.

Είναι εξαιρετικά αμφίβολο αν η Ε.Ε θα κατορθώσει να αρθρώσει ένα συγκροτημένο, με συνοχή λόγο για το όλο ζήτημα κι αν οι προτάσεις της θα υλοποιηθούν σε εύλογο χρονικό διάστημα ή θα παραπεμφθούν κι αυτές σε ατέρμονες συζητήσεις και αντεγκλήσεις στην πορεία αναιρούν την ουσία των εξαγγελθέντων. Ελπίζουμε για το καλό του Ευρωπαϊκού εγχειρήματος και για την επιβίωση ενός αρχικού οράματος που πλέον μοιάζει μακρινό, φθαρμένο παρελθόν, οι πρωτοβουλίες να είναι διαρθρωτικού επιπέδου, ικανές να χαράξουν μια καινούρια πορεία στα σημερινά αδιέξοδα.

Κων/νος Μανίκας
Οικονομολόγος - Ψυχολόγος