Βραζιλία, Ινδία και Ιαπωνία μοιάζουν σταδιακά να βρίσκονται, αν και με διαφορετικές ρυθμούς, στο δρόμο της επανάκαμψης, ενώ η Ρωσία κατορθώνει ύστερα από μια μακρά και επίπονη περίοδο συγκρούσεων και δυσλειτουργιών με τις γειτονικές της πρώην Σοβιετικές Δημοκρατίες να βρει τις νέες ισορροπίες της σε μια σειρά από θέματα (Ουκρανία – φιλορωσική κυβέρνηση, φυσικό αέριο, Γεωργία – Αμπχαζία κλπ) αλλά και να οικοδομήσει μια αργή αλλά ουσιαστική σχέση συνεργασίας με τις ΗΠΑ όσων αφορά τα θέματα της τρομοκρατίας και του πυρηνικού αφοπλισμού. Η Κίνα παρά την σχετική επιβράδυνση των υψηλότατων ρυθμών ανάπτυξης των τελευταίων ετών παραμένει η αδιαμφισβήτητη πρώτη παγκοσμίως εξαγωγική δύναμη ενώ το Αγγλοσαξωνικό τόξο ΗΠΑ και Μεγάλης Βρετανίας που σε κυρίαρχο βαθμό εξέθρεψε και ανέδειξε τους μηχανισμούς που δημιούργησαν και διέδωσαν την διεθνή χρηματοπιστωτική κρίση, πέτυχε με στοχευμένες κρατικές παρεμβάσεις να επαναφέρει μερικώς στις ράγες της αισιόδοξης πορείας το εκτροχιασμένο δημοσιονομικό «τρένο» (με σημαντικές παράπλευρες συνέπειες ιδιαίτερα στον τομέα της ανεργίας).

Την ίδια λοιπόν στιγμή η Ε.Ε. μοιάζει να εκτίθεται ολοκληρωτικά και ανεπανόρθωτα, κρυτπόμενη πίσω από τις μονεταριστικές εμμονές του παρελθόντος και την υπερβολική ελαστικότητα της κεντρικής διαχείρισης στην επιβολή κανόνων και πολιτικών που θα μπορούσαν να εμπεδώσουν τη συνοχή των κρατών μελών αλλά και να οδηγήσουν στην ουσιαστική αναδιάρθρωση κι εκσυγχρονισμό των οικονομικών δομών, με σεβασμό και προσαρμοστικότητα στις παραγωγικές και κοινωνικές ιδιαιτερότητες κάθε λαού. Η αρχική συμφωνία με τη Γαλλία να επιλέγει ουσιαστικά τον κεντρικό τραπεζίτη και τη Γερμανία να επιβάλλει ένα αναπτυξιακό και δημοσιονομικό μοντέλο κομμένο και ραμμένο στα μέτρα της, έδειχνε εξαρχής ετεροβαρής, όσο κι αν κάποιοι δεν ήθελαν να το παραδεχτούν.

Αυτή η πρακτική εγκλώβισε την Ε.Ε. και μετέπειτα την Ευρωζώνη σε ένα κυνήγι επίτευξης κάποιων συγκεκριμένων στόχων (έλλειμμα, χρέος, πληθωρισμός) χωρίς μάλιστα την επιβολή άμεσων κυρώσεων για όσους δεν προσαρμόζονται όχι μόνο στους δημοσιονομικούς στόχους αλλά κυρίως στις μεταρρυθμιστικές απαιτήσεις του εγχειρήματος, χρησιμοποιώντας ουσιαστικά και την ΕΚΤ ως εκτελεστικό μοχλό παρά ως εξισορροπητικό παράγοντα. Το αποτέλεσμα ήταν οι τερατώδεις ανορθολογισμοί και οι εξόφθαλμες αντιφάσεις ανάμεσα στον πιο εύρωστο εξαγωγικά Βορρά (πρωτίστως τη Γερμανία) και τον πιο εσωστρεφή και πιο περιορισμένο στην πρωτογενή οικονομία Νότο.

Η ισχυροποίηση του Ευρώ επέτεινε την έλλειψη ανταγωνιστικότητας των πιο αδύνατων οικονομιών, τη στιγμή που η Γερμανία και λόγω ισχυρών brand names αλλά και μεγάλου μέρους των εξαγωγών της να κατευθύνεται εντός Ε.Ε. έδειχνε, ακόμα κι υπό αυτές τις συνθήκες απόλυτα ικανοποιημένη. Άλλωστε τα χαμηλά επιτόκια που ενίσχυσαν το δανεισμό και την υπερκατανάλωση λειτούργησαν ευεργετικά για τις εξαγωγές της προς στις άλλες χώρες – μέλη. Αυτοί όμως που έμοιαζαν να μην μπορούν να ανταποκριθούν σε ένα ισχυρό ευρώ ήταν πλέον οι ΗΠΑ. Η πτώση της εσωτερικής κατανάλωσης σε συνδυασμό με την κατοχή μεγάλου μέρους του Αμερικανικού χρέους από την Κίνα και την εσκεμμένη διατήρηση του γουάν σε εξαιρετικά υποτιμημένα επίπεδα, δημιούργησαν ένα οικονομικό παράδοξο που αρχικά έμοιαζε ευεργετικό και για την Αμερικανική οικονομία, οι ραγδαίες όμως αρνητικές εξελίξεις το μετέτρεψαν σε βρόγχο που πνίγει την ανταγωνιστικότητα των εξαγωγών των ΗΠΑ. Η έλλειψη βούλησης από πλευράς Κίνας να προχωρήσει στην αναγκαία ανατίμηση, συντηρεί επί μακρόν αυτό το παράδοξο που πληγώνει την ανάπτυξη των ΗΠΑ, παρόλο που κάποιοι προσπαθούν τελευταία να μας πείσουν ότι οι πληθωριστικές πιέσεις από μια τέτοια Κινεζική κίνηση θα είναι σημαντικές, η πραγματικότητα όμως είναι ότι η αύξηση της ανάπτυξης μπορεί να τις αντισταθμίσει ανάλογα και με την επιτοκιακή πολιτική της FED.

Φυσικά κερδισμένη από μια τέτοια προοπτική θα ήταν και η Ε.Ε. που θα έβλεπε το επιβαρημένο εμπορικό της ισοζύγιο με την Κίνα να βελτιώνεται. Όσο όμως αυτή η πιθανότητα μοιάζει ακόμα μακρινό όνειρο, οι ΗΠΑ έπρεπε να στραφούν κάπου αλλού για να καλύψουν ένα μέρος των απωλειών από τις Κινεζικές πρακτικές. Το ευρώ ήταν ο εύκολος, ίσως τελικά κι ο μοναδικός λογικός στόχος. Η θεμελιώδης αποσταθεροποίηση όμως του ευρώ, παρά τη σταδιακή διολίσθηση από τα επίπεδα του 1,5 δολάρια, μπορούσε να γίνει μόνο με τη δημοσιονομική «κατάρρευση» ολόκληρων χωρών. Δυστυχώς για εμάς, ο πιο αδύναμος κρίκος τόσο λόγω των χρόνιων, εγγενών αδυναμιών του, όσο και λόγο της συνολικότερης ισχύος του στην ευρωζώνη ήταν η Ελλάδα.

Ως άλλη λοιπόν Leeman Brothers, παίζει το ρόλο της Ιφιγένειας που «θυσιάζεται» προσφέροντας μ’ ένα σμπάρο δυο τρυγόνια. Από τη μια να λειτουργήσει ευεργετικά για τις ΗΠΑ και τα νομισματικά προβλήματα τους, φέρνοντας τους μάλιστα εμμέσως σε ρόλο συνδιαχειριστή των Ευρωπαϊκών θεμάτων, κι από την άλλη να στηρίξει τις Γερμανικές εξαγωγές σε μια περίοδο μεγάλης ύφεσης και στην οικονομία της. Η Ιρλανδία που θα μπορούσε να είναι ένα εναλλακτικό εξιλαστήριο θύμα, ήταν καλύτερα προσαρμοσμένη σε διαρθρωτικό επίπεδο, αλλά κυρίως αναπτύχθηκε με Αμερικανικά κεφάλαια τη δεκαετία του ’90 (ελέω καταγωγής Κλίντον), τα οποία και αντιμετώπιζαν με διαφορετική οπτική τα εκεί ζητήματα.

Έτσι αφού η Ευρωπαϊκή χαλαρότητα σε όρους, κανόνες και ελέγχους έδωσε τη δυνατότητα σε τραπεζικούς ομίλους όπως η Goldman Sachs να επηρεάζει τη σύσταση της ΟΝΕ (παράτυπη χρήση αλχημειών και τραπεζικών προϊόντων), αφού δημιουργήθηκε με τις αμφιβόλου ποιότητας κι εγνωσμένης αποτυχίας (είναι οι ίδιοι που έδιναν ΑΑΑ στα ομόλογα δανείων υψηλού κινδύνου) αξιολογήσεις χωρών μέσω των γνωστών οίκων, έδωσαν το τελειωτικό χτύπημα με την κερδοσκοπική υστερία των τελευταίων μηνών που δείχνει να μην έχει κορεσθεί με την ταπείνωση της Ελλάδας. Το κεντρικό όμως θέμα παραμένει ότι τίποτα από όλα αυτά δεν θα μπορούσε να είχε συμβεί αν υπήρχε η στοιχειώδης οργάνωση των Ευρωπαϊκών διαδικασιών που θα επέβαλαν τις αναγκαίες διαρθρωτικές αλλαγές σε όλα τα μέλη, δείχνοντας όμως μεγαλύτερη ελαστικότητα σε δημοσιονομικά ζητήματα ανάλογα με τις συγκυρίες και τις τοπικές ιδιαιτερότητες.

Αυτή την έλλειψη οργάνωσης εκμεταλλεύτηκαν γραφειοκρατικοί, κρατικοδίαιτοι μηχανισμοί όπως ο δικός μας που γιγαντώθηκαν κι έγιναν πιο δυσλειτουργικοί αντί να γίνουν πιο ευέλικτοι κι αποδοτικοί. Με μόνο κριτήριο τους δημοσιονομικούς στόχους της Λισσαβόνας η Ε.Ε. επέτρεψε ένα πάρτι ανορθολογιστικών οικονομικών και διοικητικών προσεγγίσεων, με την πρόφαση της ελευθερίας πολιτικών επιλογών που θα οδηγούσαν στους στόχους την κάθε χώρα. Τώρα αναγκαζόμαστε όλοι μας να επωμισθούμε ένα τεράστιο βάρος, την ευθύνη του οποίου φέρουν κυρίως οι διοργανωτές του πάρτι, δηλαδή το πολιτικό σύστημα, κι όχι οι καλεσμένοι που καλούνται βέβαια να λογοδοτήσουν κυρίως ηθικά για την στρεβλή και παρορμητική ιεράρχηση αξιών που τους οδήγησε στην αποδοχή των όρων και της αντίστοιχης νοοτροπίας.

Κων/νος Μανίκας
Οικονομολόγος - Ψυχολόγος