Η σχεδόν αναπάντεχη, για την ταχύτητα και την αποφασιστικότητα με τη οποία προωθήθηκε έστω και εξαιρετικά καθυστερημένα, απόφαση της Ε.Ε. να προχωρήσει στη δημιουργία ενός «γιγαντιαίου» μηχανισμού στήριξης της Ευρωπαϊκών οικονομιών αποδεικνύει την επιπολαιότητα και την κοντόφθαλμη οπτική με την οποία οι ηγεσίες πολλών χωρών – μελών αλλά και το κατεστημένο των αξιωματούχων των Βρυξελλών προσέγγισαν την μεγαλύτερη μεταπολεμική οικονομική κρίση. Σχεδόν παραβλέποντας τις εγγενείς αδυναμίες της Ένωσης, λόγω έλλειψης στιβαρής πολιτικής και οικονομικής διακυβέρνησης και αντιμετωπίζοντας το όλο εγχείρημα ακραιφνώς στα πλαίσια αγοραίων όρων που δεν λαμβάνουν υπόψη τους κοινωνικά και πολιτισμικά ζητήματα, θεώρησαν αρχικά ότι η χαλαρή αντίδραση στις κερδοσκοπικές πιέσεις και οι συστάσεις στα αδύναμα μέλη της για άμεσα σκληρά δημοσιονομικά μέτρα θα ήταν αρκετά για να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά το πρόβλημα που είχε προκύψει.

Αποδείχθηκε όμως ότι οι δομικές αδυναμίες στη διοίκηση ενός οικοδομήματος που πλέον απέχει παρασάγκας από το όραμα των εμπνευστών του και η παντελής έλλειψη κάθε πρόβλεψης για τη διαχείριση πιθανών κρίσεων, άφηναν, από εγκληματική αμέλεια ή εσκεμμένη συνενοχή κάποιων, εξαιρετικά έκθετη την Ευρωπαϊκή οικονομία στα κερδοσκοπικά παιχνίδια, που είναι γνωστό ότι παίζονται στις αγορές, οδηγώντας στα όρια της κατάρρευσης ολόκληρες εθνικές οικονομίες (όπως η δική μας) σπρώχνοντας και το ευρώ σε σημαντική διολίσθηση. Έχουμε αναφέρει επανειλημμένα ότι οι όλες οι συμφωνίες, άρα και οι διακρατικές όπως αυτή της Λισσαβόνας οφείλουν να περιλαμβάνουν και κυρώσεις για όσους αδυνατούν να συμμορφωθούν με τους κοινούς στόχους. Ο καθορισμός όμως αυτών των στόχων και η διαδικασία επίτευξης τους οφείλουν να αντικατοπτρίζουν τις αντιφάσεις και τους περιορισμούς με βάση τα πραγματικά, διαχρονικά δεδομένα κάθε συμμετέχοντα.

Οι τεράστιες αντιθέσεις στις παραγωγικές διαδικασίες, τις κοινωνικές και οικονομικές προτεραιότητες, το πολιτισμικό υπόβαθρο και την τεχνολογική εξέλιξη κάθε χώρας δεν μπορούν να παραβλεφθούν στο μακρόπνοο σχεδιασμό της πορείας της. Η αποτυχία του Ευρωπαϊκού οράματος του Μάαστριχτ δεν έγκειται μόνο στην ανελαστική υιοθέτηση συγκεκριμένων στόχων για κάποια οικονομικά μεγέθη (έλλειμμα, χρέος, πληθωρισμό) χωρίς την χρονική και διαδικαστική προσαρμογή που οι ιδιαιτερότητες κάθε χώρας απαιτούσαν αλλά κυρίως στο ότι αγνοήθηκαν οι δείκτες κοινωνικής συνοχής και αντοχής όπως η ανεργία και η ανάπτυξη. Η εμμονή στις μονεταριστικές πρακτικές και τις αντιπληθωριστικές πιέσεις, μετέτρεψαν την Ε.Ε. σε ένα τεχνικό, οικονομικό μηχανισμό σε απόσταση με τις πραγματικές κοινωνικές ανάγκες. Η ομογενοποίηση των πολιτικών επιλογών αλλά και η αδυναμία ή η αβλεψία στην προώθηση των αναγκαίων μεταρρυθμίσεων, ιδιαίτερα στις πιο κρατικιστικές οικονομίες όπως η δική μας, οδήγησαν σε μια υπερβολική χαλαρότητα στον εκσυγχρονισμό των ξεπερασμένων δομών της βιομηχανικής εποχής. Κανείς δεν αρνείται τις εγκληματικές ευθύνες των Ελληνικών μεταπολιτευτικών κυβερνήσεων στην αναδιοργάνωση του παραγωγικού μας μοντέλου και την εμπέδωση μιας λαϊκίστικης κοινωνικοπολιτικής νοοτροπίας, αλλά η Ευρωπαϊκή αναποφασιστικότητα στην αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης και των κερδοσκοπικών επιθέσεων επέτεινε το πρόβλημα, οδηγώντας στον απόλυτο εκτροχιασμό.

Ο τρόπος με τον οποίο διαχειρίστηκε το θέμα του αναγκαίου μηχανισμού στήριξης των υπό «επίθεση» οικονομιών, απέδειξε μεταξύ άλλων και την ουσιαστική έλλειψη αλληλεγγύης αλλά και το διαφορετικό τρόπο με τον οποίο αξιολογείται ο ρόλος κάθε μέλους. Όταν έγινε εμφανές ότι οι παλινωδίες στη λήψη μιας αξιόπιστης, λειτουργικής απόφασης οδήγησαν ταχύτατα στην εξάπλωση του προβλήματος με ρυθμούς τυφώνας, απειλώντας να παρασύρει τη μια μετά την άλλη όλες τις Ευρωπαϊκές οικονομίες, και την ίδια την υπόσταση του κοινού νομίσματος και της πορείας της Ευρωζώνης, έκρουσαν πρύμνα στις όποιες αμφιβολίες τους, προχωρώντας σε όσες κινήσεις αρνούνταν επιτακτικά στην περίπτωση της χώρας μας (χορήγηση εγγυήσεων για δανεισμό από τις αγορές, αγορά ομολόγων από την ΕΚΤ στις δευτερογενείς αγορές). Κινήσεις δηλαδή που συντελούν στον απρόσκοπτο δανεισμό των χωρών, ώστε να προχωρήσουν με μεγαλύτερη χρονική άνεση σε πολιτικές που δεν θα στοχεύουν μόνο στην άμεση δημοσιονομική προσαρμογή αλλά και στην αναγέννηση του αναπτυξιακού μοντέλου τους.

Η Ελλάδα έμοιαζε να είναι η αναγκαία «Ιφιγένεια» του διεθνούς οικονομικού παιχνιδιού. Ήταν ο πιο αδύναμος δημοσιονομικά κρίκος της Ε.Ε. και αποτελούσε μόλις το 2% της Ευρωπαϊκής οικονομίας. Η αποσταθεροποίηση της θα προκαλούσε μια σχετικά ελεγχόμενη διολίσθηση του ευρώ, που επί της ουσίας εξυπηρετούσε τόσο τη Γερμανία, που επέβαλε και το σκεπτικό των όρων της Λισσαβόνας, στην περαιτέρω ενίσχυση των εξαγωγών της, αλλά και τις ΗΠΑ που αναζητούσαν ως αντιστάθμισμα στη μη ανατίμηση του γουάν, την πτώση της αξιοπιστίας του ευρώ. Έτσι σε μια περίοδο που η FED επιθυμεί να προχωρήσει σε αύξηση επιτοκίων, το δολάριο, ως εμφανώς πιο ισχυρό και με καλύτερες προοπτικές νόμισμα, θα προσέλκυε την προσοχή των επενδυτών ΄προσφέροντας στις ΗΠΑ, τα αναγκαία κεφάλαια για την ενίσχυση της εσωτερικής κατανάλωσης.

Από την άλλη ο αμφιλεγόμενος τρόπος με τον οποίο η χώρα εισήλθε στην ΟΝΕ, με αναξιόπιστα στοιχεία και αλλοιώσεις, και η ανικανότητα του πολιτικού συστήματος, κρυμμένο πίσω από τη λαϊκίστικη νοοτροπία που το ίδιο ανέθρεψε, να αναδομήσουν τη χώρα σε όλα τα επίπεδα, έδωσαν ένα ακόμα ισχυρό επιχείρημα σε αυτή την ιδιότυπη τιμωρία μας. Άλλωστε απωθημένα προς τον Ελληνισμό υπήρχαν και θα υπάρχουν, οπότε η οποία ευκαιρία δοθεί από πλευράς μας είναι λογικό να την εκμεταλλεύονται στο έπακρο, διάφοροι γνωστοί και μη κύκλοι. Η Ελλάδα έμοιαζε ανίκανη να προσαρμοστεί, η Κεντροδεξιά αδυνατούσε να εμπνεύσει το πνεύμα των αλλαγών που η αντιπολίτευση δημαγωγικά ποδηγετούσε, και το ΠΑΣΟΚ που θα μπορούσε να χειριστεί καλύτερα το κοινωνικό μέτωπο αντίδρασης ελέω της συνδικαλιστικής συνιστώσας του, χρειαζόταν μια θεωρητικά ισχυρή δικαιολογία και ένα αληθοφανές άλλοθι ώστε με ευκολία να αποποιηθεί των ευθυνών του για τις οδυνηρές αποφάσεις που θα έπρεπε να λάβει. Το δήθεν κοινωνικό πρόσωπο του ΠΑΣΟΚ πάνω στο οποίο στηρίχτηκε η ανάδειξη του μεταπολιτευτικού μοντέλου διακυβέρνησης, αποτέλεσε και το "όπλο" μέσω του οποίου θα προχωρούσαμε στις αλλαγές που μικροπολιτικά αρνιόμασταν.

Η «καταστροφή» επήλθε από την επάρατο Δεξιά, το «καλό» ΠΑΣΟΚ έρχεται με πόνο καρδιάς να περισώσει ότι μπορεί και οι «άσχημοι» αλλά αναγκαίοι Ευρωπαίοι και μη αξιωματούχοι έρχονται να μας επιβάλουν επώδυνα μέτρα ώστε να μη χρεοκοπήσει η χώρα. Με λίγη επικοινωνιακή προσπάθεια και στήριξη των ΜΜΕ, το ΠΑΣΟΚ θα αναδειχθεί σε εθνοσωτήρια παράταξη. Μόνο που το σενάριο μοιάζει να χωλαίνει σε δυο βασικά σημεία. Η κερδοσκοπική βουλιμία όπως επιτάθηκε από την Ευρωπαϊκή ολιγωρία λειτούργησε πολλαπλασιαστικά και η κρίση ξέφυγε γρήγορα από κάθε έλεγχο. Από την άλλη η Ελληνική κοινωνία περνάει σταδιακά από το αρχικό μούδιασμα στη συνειδητοποίηση των κυβερνητικών ευθυνών και της έλλειψης αδιεξόδου αν είχαν προταχθεί άλλες επιλογές και μίγμα πολιτικής με έμφαση στις άμεσες διαρθρωτικές αλλαγές και την ανάπτυξη με μεγαλύτερη συνέπεια και επικοινωνιακή σοβαρότητα.

Κων/νος Μανίκας
Οικονομολόγος - Ψυχολόγος