Εκεί που προσπαθείς να χαλαρώσεις και να μπεις σε κλίμα διακοπών, το Ελληνικό πολιτικό σύστημα παρά το γεγονός ότι χωλαίνει πλέον επικίνδυνα δεν χάνει ευκαιρία να σου θυμίζει την σχεδόν παραπαίουσα παρουσία του. Με την ευκαιρία του εορτασμού των 36 ετών από την αποκατάσταση της Δημοκρατίας, σε κλίμα λιγότερο πανηγυρικό απ’ ότι συνήθως, ελέω κρίσης και κοινωνικών αντιδράσεων, συναθροίστηκαν οι κορυφαίοι παράγοντες της Μεταπολίτευσης για να μας θυμίσουν την αξία των αδιασάλευτων δημοκρατικών θεσμών αλλά και με σκωπτικό ύφος να επισημάνουν τα λάθη δεκαετιών που εξέθρεψαν μια στρεβλή προσέγγιση σε επίπεδο κοινωνικό, οικονομικό και πολιτικό κι ανάδειξαν χαρακτηριστικά και νοοτροπίες που οδήγησαν τελικά τη χώρα σε πρωτοφανή αδιέξοδα. Είναι βέβαια φυσική η απορία, αν και κατά πόσο θα υπήρχε έστω και η ελάχιστη αναφορά στις παθογένειες της Ελληνικής κοινωνίας, αν δεν μας είχε παρασύρει στο διάβα της η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση αποκαλύπτοντας όλες τις στρεβλώσεις και τις εγγενείς αδυναμίες του συστήματος μας.

Επί τρεις δεκαετίες η χώρα βίωσε, με αυξομειώσεις στην ένταση αλλά χωρίς ποτέ να ξεπεράσει την ίδια βασική λογική διαχείρισης, μια ακραία λαϊκίστικη νοοτροπία με έμφαση στις πελατειακές σχέσεις, το προσωπικό «βόλεμα» και την κρατικοδίαιτη οικονομία μετατρέποντας αξίες όπως η αξιοκρατία και η ισονομία σε ξεπερασμένες, ρομαντικές αναφορές. Μοιάζει λοιπόν τουλάχιστον κακόγουστο αστείο για να μην πούμε τραγική εξέλιξη, οι προσωπικότητες που είτε δημιούργησαν είτε συντήρησαν αυτό το σύστημα, και που δεν είχαν καν το σθένος να προειδοποιήσουν εγκαίρως για τις συνέπειες της εμμονής μας σε αυτό το μοντέλο, να έρχονται σήμερα εκ του ασφαλούς, πολλοί από αυτούς και με σημαντικό προσωπικό όφελος, να προχωρούν σε διαπιστώσεις κατόπιν εορτής και να έχουν μάλιστα το θράσος με ευχολόγια και νουθεσίες να αποπειρώνται να μετατραπούν σε μέρος της λύσης και της διεξόδου πρωτίστως από την τεράστια κρίση αξιών.

Αυτή ακριβώς η προσπάθεια τους να αναβαπτιστούν με προσωπικές δηλώσεις «μετανοίας», αναγνώρισης πλέον των ζητημάτων και προτροπές για μια νέα αρχή με θεσμικούς και συμπεριφορικούς όρους του παρελθόντος, είναι το τελευταίο αλλά ισχυρό κατάλοιπο της μεταπολιτευτικής κουλτούρας. Την ίδια στιγμή που εξυμνούν πλέον, ως εξ’ Αγίου Πνεύματος φωτισθέντες, τις μεταρρυθμίσεις και τον συνολικό εκσυγχρονισμό που έχει ανάγκη ο τόπος, λησμονώντας την διαχρονικά κάθετη αντίδραση τους σε κάθε μορφή διαρθρωτικής παρέμβασης, προφυλάσσουν εντέχνως τον τρόπο δημιουργίας και λειτουργίας του «σκληρού πυρήνα» του πολιτικού συστήματος.

Με μια επίφαση αλλαγών, αφού οι ουσιαστικές θεσμικές μετατροπές άλλωστε δεν μπορούν να προχωρήσουν χωρίς συνταγματικές βελτιώσεις, επιχειρείται να εμφανιστεί μια επικοινωνιακή εικόνα ανανέωσης, σε πιο περιφερειακό επίπεδο (κι αυτή χωρίς ιδιαίτερη επιτυχία), όταν σε κεντρικό επίπεδο οι επιλογές στο κρατικό και κομματικό πεδίο συνεχίζουν να γίνονται σε μεγάλο βαθμό με τη φιλοσοφία του παρελθόντος. Αυτό αποδεικνύεται περίτρανα κι από τον τρόπο που αποκαθηλώθηκε στην πράξη, η ηλεκτρονική διαβούλευση και την αναξιοκρατία που επικράτησε στις αναθέσεις σημαντικών κρατικών θέσεων. Άλλωστε η κυβέρνηση, ως εκ του ρόλου της, φέρει το μεγαλύτερο βάρος για την προώθηση μιας σύγχρονης λογικής στη στελέχωση και διαχείριση των δημοσίων πραγμάτων.

Η μεταπολεμική εποχή σημαδεύτηκε από πολιτικές συγκρούσεις, αντιφάσεις και «εγωϊσμούς» που δεν επέτρεψαν στη χώρα να ξεπεράσει τις προπολεμικές αγκυλώσεις που θα επέτρεπαν την πιο γρήγορη εμπέδωση των δημοκρατικών θεσμών. «Χρειάστηκε» η σκληρή περίοδος της δικτατορίας για να προχωρήσουμε μέσα από μια νέα συλλογική συνειδητότητα και ωρίμανση, με καθυστέρηση πλέον των δυο δεκαετιών, στις απαιτούμενες κινήσεις. Πολύ φοβάμαι ότι τα πρώτα σημάδια των σημερινών επιλογών δείχνουν εκείνο το ιστορικό σφάλμα να επαναλαμβάνεται υπό άλλες συνθήκες. Το πολιτικό σύστημα που δεν μπόρεσε να επιτύχει εγκαίρως το άλμα εκσυγχρονισμού που μας επέτρεπε να επιτύχουμε η είσοδος μας στην Ε.Ε., ενδιαφέρεται πλέον πρωτίστως για την επιβίωση του, γι’ αυτό και θα μεταχειριστεί κάθε είδους δικαιολογία και ωραιοποίηση καταστάσεων για να πείσει ότι αυτομεταλλάσσεται προς νέες δομές και νοοτροπία. Οι θεσμικές αλλαγές πιθανότατα θα καθυστερήσουν χαρακτηριστικά κι είναι αμφίβολο, αν και όταν πραγματοποιηθούν, αν θα είναι τόσο εκτενείς ώστε να εξασφαλίζουν την απόλυτη διαφάνεια και την αξιοκρατία.

Μακάρι να μην χρειαστεί και πάλι μετά την μεγάλη κρίση, το πέρασμα σημαντικού χρονικού διαστήματος και η ύπαρξη επιπρόσθετων γεγονότων ορόσημων που θα καταδεικνύουν ότι επί της ουσίας το νόημα των λόγων του αδιεξόδου δεν είχε γίνει κατανοητό κι ότι το πολιτικό και κοινωνικό μας γίγνεσθαι ήταν για μια ακόμα φορά ανώριμο για να περάσει σε άμεσες δραστικές επιλογές. Ανώριμο να παραδεχθεί την αποτυχία του και να ανοίξει το δρόμο στη ριζική αλλά και ουσιαστική ανανέωση του πολιτικού προσωπικού με όρους κοινωνίας κι όχι κομματικής ανακύκλωσης.

Η αποστασιοποίηση των νέων, απολύτως βολική για το κατεστημένο, θα ξεπεραστεί μόνο αν τους κάνουμε να συναισθανθούν ότι από τη στιγμή που αυτοί βιώνουν τις συνέπειες των επιλογών του παρελθόντος, οφείλουν να συνδιαμορφώσουν τις δομές, το διαχειριστικό μοντέλο και τις πολιτικές επιλογές που θα καθορίσουν το παρόν και το μέλλον τους. Ποιος θα το επιχειρήσει όμως αυτό, το ίδιο το κατεστημένο που ασμένως «παλεύει» για τη διατήρηση του στο προσκήνιο; Μόνο οι ίδιες οι κοινωνικές δυνάμεις με τις επιλογές και την ορθή ιεράρχηση των προτεραιοτήτων μπορούν να πιέσουν προς αυτή την κατεύθυνση. Αν υπάρξει τόσο απότομη μετεξέλιξη αρχών και αξιών κι αντίστοιχες κοινωνικές διεργασίες είναι ένα ζητούμενο. Συχνά τέτοιες ευρείες αλλαγές χρειάζονται χρόνο για να αφομοιωθούν και να εξελιχθούν.

Συνεχώς αναφερόμαστε στην αναγκαία διαδρομή προς την Ψηφιακή Δημοκρατία. Όσο κι αν ο προορισμός είναι αναπόφευκτος, η συντηρητικότητα και η φοβία με την οποία τον προσεγγίζουμε δεν μας προδιαθέτει για ραγδαίες εξελίξεις. Ο Αντώνης Σαμαράς έχει περιγράψει ένα άλλο αξιακό σύστημα, μια διαφορετική προσέγγιση στη λειτουργία της αγοράς και δείχνει την πρόθεση να μην ταυτιστεί με την προσπάθεια συντήρησης του ξεπερασμένου μεταπολιτευτικού σκηνικού. Αν συμπορευτεί άμεσα με όλες τις νέες κοινωνικές ανάγκες και τις ομάδες που τις εκφράζουν και δώσει κυρίαρχο ρόλο, με όρους αξίας και ικανότητας, στη γενιά που θα βιώσει τις συνέπειες των λαθεμένων πολιτικών κινήσεων δεκαετιών, ο δρόμος προς την Ψηφιακή Δημοκρατία μπορεί να αποδειχτεί και πιο κοντινός απ’ όσο φανταζόμαστε.

Κων/νος Μανίκας
Οικονομολόγος - Ψυχολόγος